İstatistiksel Analizde Yapılan En Yaygın 7 Hata (SPSS Tez - Makale)

Akademik tezler ve makaleler, sadece doğru araştırma sorularının sorulmasını değil, aynı zamanda verilerin doğru istatistiksel yöntemlerle analiz edilmesini de gerektirir. Ancak araştırmacılar, özellikle SPSS ve AMOS gibi yazılımlar kullanarak istatistiksel analiz yapma sürecinde bazı kritik hatalara sıkça düşmektedir. Bu hatalar, çalışmanın güvenilirliğini ve bilimsel değerini olumsuz etkileyebilir. Aşağıda, tezlerin ve makalelerin istatistik analizinde en sık karşılaşılan 7 hatayı ve bunlardan nasıl kaçınılacağını bulabilirsiniz.

1. Ters Kodlama Yapmamak

Bilimsel araştırmalarda kullanılan anketlerde bulunan ölçekler, genellikle 1-5 arası veya 1-7 arası puanlanabilen "Likert Tipi" ölçekler olur. Bu tarz ölçeklerde bazı maddeler, katılımcıların dikkatini ölçmek ya da soruları okumadan ezbere cevap vermelerini engellemek için ters yönde hazırlanır. Örneğin, bir Öz Şefkat ölçeğinde “Kendime karşı anlayışlıyımdır” maddesi olumlu bir ifade iken, “Kendime karşı sert ve yargılayıcıyımdır” ifadesi olumsuzdur ve ters kodlama gerektirir.

Bir ölçekte ters kodlanması gereken maddelerin hangileri olduğu, ölçeğin paylaşıldığı kaynakta yazar. Kafamıza göre ölçek sorularının bazılarını ters kodlamamalıyız, her zaman literatürde paylaşılan ölçek bilgilerine göre hareket etmeliyiz. Her ölçekte ters kodlanması gereken madde bulunmaz, ölçekten ölçeğe değişir.

Anket uygulanıp veriler toplandıktan sonra, verilerin analizine geçilecekken her şeyden önce bütün ters kodlama gerektiren maddeleri ters kodlamamız gerekir. Ters kodlanan maddeler, eğer ölçek 7'li Likert tipi bir ölçekse, 1 olan cevabı 7 yaparak, 2 olan cevabı 6 yaparak... şeklinde ters kodlanır. Yapılacak analizlerin hepsini maddelerin bu ters kodlanmış halleriyle yapmak, ölçek toplam skorlarını da ters kodlanan maddeler ters kodlandıktan sonra hesaplamak gerekir.

Eğer bir araştırmacı bu tür maddeleri analiz öncesinde ters kodlamazsa, ölçeğin toplam puanı yanlış hesaplanır. Sonuç olarak, ölçeğin ölçmek istediği yapıyı doğru yansıtmaması gibi ciddi bir problem ortaya çıkar. Her zaman her şeyden önce ters kodlamak gereken sorular ters kodlanmalı ve analiz sürecindeki işlemlere ondan sonra devam edilmelidir.

2. Güvenilirlik Analizi (Cronbach Alfa) Yapmamak

Ölçeklerle yapılan çalışmalarda araştırmacıların sık yaptığı hatalardan biri, kullandıkları ölçeğin güvenilirliğini kontrol etmemektir. Ölçekler, genellikle 1-5 arası veya 1-7 arası puanlanabilen "Likert Tipi" ölçekler olur. Bu ölçeklerde bulunan sorulara katılımcıların birbiriyle tutarlı cevaplar verip vermediğini kontrol etmemiz gerekir. Bu sayede, ölçeğimizin güvenilir ölçüm yapmış olduğunu yani ölçeğin sorularının iç tutarlılığa sahip olduğunu gösteririz.

Bir istatistiksel analiz sürecinde her şeyden önce ölçeğin Güvenilirlik Analizi'ni yaparak güvenilirliği kontrol etmek gerekir. Eğer güvenilirlik konusunda sorun varsa sorunun nereden kaynaklandığını (belki yalnızca ters kodlanan bir soruyu ters kodlamayı unutmuşsunuzdur) tespit edip, çözdükten sonra analizlere devam edersiniz.

Güvenilirlik analizi olarak tezlerde Cronbach’s Alpha değeri incelenir. Cronbach’s Alpha, bir ölçeğin iç tutarlılığını ölçer ve genellikle .70 ve üzeri değerler kabul edilebilir güvenilirlik düzeyini gösterir. Güvenilirlik analizi yapılmadan elde edilen sonuçların akademik geçerliliği zayıf kalır. Bu yüzden tez veya makalelerde kullanılan her ölçek için güvenilirlik değerlerinin mutlaka raporlanması gerekir.

3. Normal Dağılım Olup Olmadığını Önden Kontrol Etmemek

Bir araştırmanın hipotezlerini test etmek için SPSS ile analiz yapmaya başlamadan önce ilk başta verilerin normal dağılım gösterip göstermediğini incelemek gerekmektedir. Pek çok araştırmacı, parametrik testleri (ör. t-testi, ANOVA) uygulamadan önce verilerin normal dağılıma uyup uymadığını test etmeyi atlayabiliyor. Oysa normal dağılım varsayımı karşılanmadığında yapılan parametrik testler yanıltıcı sonuçlar verebilir.

Bu nedenle, her şeyden önce Shapiro-Wilk veya Kolmogorov-Smirnov testleriyle ve ayrıca çarpıklık-basıklık değerleri ile histogram/kutu grafikleriyle verilerin normal dağılım gösterip göstermediği mutlaka kontrol edilmelidir.

Eğer normal dağılım varsa t-testi, ANOVA gibi parametrik analizler yapılması uygun olur; eğer normal dağılım sağlanmıyorsa, parametrik olmayan alternatif testlere (ör. Mann-Whitney U, Kruskal-Wallis) yönelmek gerekir.

4. Yanlış Test Seçmek

Araştırma sorusuna uygun olmayan istatistiksel testlerin kullanılması, en temel ve en sık yapılan hatalardan biridir. Örneğin, iki grup arasındaki farkı test etmek için bağımsız örneklem t-testi yerine ilişkili örneklemler t-testi test kullanmak ya da ki-kare analizi yerine korelasyon analizi tercih etmek, sonuçların yorumunu ciddi şekilde saptırabilir.

Hemen yukarıdaki bölümde bahsettiğim gibi, normal dağılım göstermeyen verilerle normal dağılım varmış gibi parametrik analizler yapmak da yanlış test seçimi sayılır.

Bu hatayı önlemek için, analiz öncesinde değişkenlerin türü (sürekli, kategorik) ve dağılımları dikkate alınmalıdır. Doğru test seçimi, hem araştırmanın güvenirliği hem de elde edilen bulguların geçerliliği için kritik öneme sahiptir.

5. Yetersiz Örneklem Büyüklüğü

Çok az veriyle yapılan çalışmalarda, şans faktörü artar, istatistiksel olarak anlamlı sonuç bulma ihtimali düşer ve genel olarak gerçeği yansıtan sonuçlara ulaşmak zorlaşır. Bu yüzden yapılan her araştırma, yeterli sayıda kişiyle yapılmalıdır. "Yeterli sayı" araştırmadan araştırmaya değişmektedir; bunun için G*Power Analizi ile gerekli minimum örneklem büyüklüğü hesabı yapmak ve verileri toplamaya ondan sonra başlamak gerekir. G*Power ile örneklem hesabı yaptırmak için bir istatistik analiz uzmanından profesyonel destek alabilirsiniz.

6. Yalnızca p Değerine Odaklanmak

Araştırmacılar çoğu zaman p değerine “anlamlı/anlamsız” mantığıyla yaklaşır. Bu mantığa göre p değeri 0.05'ten küçük ise "anlamlı", p değeri 0.05'ten büyük ise "anlamsız" sonuç vardır. Bu mantığa göre p değeri 0.049 olunca anlamlı, p değeri 0.051 olunca da anlamsız olarak siyah-beyaz bir sonuç yorumlaması ortaya çıkar. Bu çok doğru bir yaklaşım değildir.

Tek başına p değeri, bir bulgunun bilimsel önemini göstermez. Anlamlılığa dair p değerlerinin yanında, etki büyüklüğü ölçümleri (Cohen’s d, η², r) ve güven aralıkları da raporlanırsa daha eksiksiz, bütüncül ve şeffaf bir sonuç raporlama yapılmış olur.

Bunlar yapılmadığında sonuçların klinik veya teorik önemi eksik kalır. Bu nedenle, p değerinin yanında mutlaka etki büyüklüğü ve güven aralıkları verilmelidir. Bu yaklaşım, bulguların sadece istatistiksel değil, aynı zamanda pratik değerini de ortaya koyar.

7. Akademik Format Rapor Yazmamak

SPSS çıktılarındaki tabloların doğrudan kopyalanıp tez veya makaleye eklenmesi, akademik yazım standartlarına aykırıdır. APA 7 kurallarına uygun tablo ve grafik düzenlemesi yapılmadığında, çalışmanın profesyonel görünümü zedelenir. Araştırmacılar, tabloları sadeleştirerek gerekli bilgileri (ortalama, standart sapma, p değeri, etki büyüklüğü gibi) özetlemeli, grafiklerde ise net başlıklar ve eksen etiketleri kullanmalıdır. Düzenli ve doğru sunum, verilerin daha anlaşılır olmasını ve kabul görmesini sağlar.

Profesyonel Destek Alın

İstatistiksel analizlerde yapılan bu yaygın hatalar, araştırmaların güvenilirliğini ciddi şekilde etkileyebilir. Bu durum tezlerin kabul edilme ihtimalini veya araştırmaların akademik dergide yayınlanma şansını ciddi şekilde azaltır. Bu yüzden doğru test seçimi, yeterli örneklem büyüklüğü, etki büyüklüğü ve güven aralıklarının raporlanması, APA standartlarına uygun tablo ve grafikler hazırlanması ve model uyum indekslerinin eksiksiz raporlanması, akademik çalışmalarda kaliteyi artıracaktır.

Tez ve makale süreçlerinde bu tür hatalardan kaçınmak için uzman desteği almak büyük önem taşır. Meta İstatistik olarak biz;

• SPSS ve AMOS analiz raporlama

• G*Power ile örneklem büyüklüğü hesaplama

• Ölçek seçimi ve araştırma tasarımı danışmanlığı

• APA 7 standartlarına uygun tablo ve grafik düzenleme

• Özel ders ile belirli analizleri öğretme

gibi hizmetler sunuyoruz. Araştırmanızın güvenilirliğini artırmak, sonuçlarınızı profesyonel bir şekilde raporlamak ve yayın sürecinde avantaj sağlamak için yanınızdayız. Bizden profesyonel istatistik danışmanlık hizmetleri almak için telefon numaramız üzerinden bizimle iletişime geçebilirsiniz!